Kosova katër vjet pas

Nga Veton Surroi

1.
Kosova e ka mbërritur, pas katër vjetësh çlirimi nga forcat serbe fundin e rrugës së vet administrative, si fryt i interpretimit të deritanishëm të Rezolutës 1244. Rezoluta që bërë për të blerë kohë të nevojshme, pikësëpari, në mënyrë që të ndërtohet procesi demokratik në Kosovë dhe të aftësohet popullata për të marrë vendime lidhur me jetën e vet të përditshme dhe të ardhmen afatgjatë. Shikuar kështu, Rezoluta i ka përmbushur disa prej prioriteteve të veta. Kosova e ka filluar rrugën e vet të demokracisë zgjedhore, i ka kryer dy xhiro të suksesshme elektorale, duke krijuar institucione nominale demokratike që pritet mëpastaj ta zhvillojnë rrugën e vet, jetën e vet demokratike. Asnjë gjë nuk është më e njëjtë si para çlirimit, por tashmë kosovarët nuk mund ta masin ardhmërinë e vet me atë periudhë. Këtu, duhet të bëhet prerja konceptuale: kaherë ka ardhur koha që të mos e krahasojmë jetën tonë me atë që ishte para luftës, por me atë çka synojmë të jetë. Shikuar nga kjo prerje, rruga e tanishme administrative e Kosovës nuk ka çka më të ofrojë; mund të kalojmë vite, madje edhe dhjetëvjetësh, duke bërë pazar se cila kompetencë cilit institucion i takon, a është kompetencë e kryeadministratorit apo jo, a ka ardhur koha që kosovarët ta marrin këtë apo jo, a janë kosovarët kompetentë për këtë punë apo jo...
Ndërkohë, përshkrimi më i shkurtër i Kosovës, nga një perspektivë, bile, rajonale është ky:
- një protektorat provizor ku nuk është etabluar sundimi i ligjit, jo vetëm për shkak të mungesës së institucioneve ekzekutive e ligjore, por për vet faktin se nuk ekziston një kornizë e rrumbullakësuar ligjore kosovare (ne ende sundohemi nga një Rezolutë e OKB-së, rregulla administrative të UNMIK-ut, ligje të socializmit vetëqeverisës, ligje të Parlamentit të Kosovës e në një pjesë të Kosovës edhe nga sundimi i drejtpërdrejtë i Beogradit)
-një mungesë vizioni për ardhmërinë e këtij protektorati, qoftë brenda institucioneve të UNMIK-ut , qoftë brenda jetës politike kosovare, duke e kufizuar jetën tonë politike pak a shumë në konflikt parullash (standardet para statusit, njohja formale e pavarësisë, etj.)
-mungesë e konceptit të zhvillimit ekonomik dhe parakushteve ligjore për të
2
Kosova ka demonstruar mungesë kapaciteti politik prijës, e madje në disa raste edhe dilentantizëm e folklor, gjë që janë ndoshta sëmundjet e fëmijërisë së çdo demokracie por , po t’i lëmë anash këto, do të shohim se arsyet e stagnimit të shoqërisë sonë janë pak a shumë strukturore. Ja një listë të dobësive konceptuale:
a)Dallimi mes formës dhe përmbajtjes. Na thuhet se Kosova ka institucione, por nuk na thuhet se çka bëjnë këto institucione. Rezultati i punës së Parlamentit të Kosovës, për shembull, janë 12 ligje të aprovuara, e të nënshkruara nga Kryeadministratori. Me një mesatare të thjeshtë aritmetike, kjo do të thotë se ligjvënësi kosovar është në gjendje të procesojë më pak se një ligj në muaj. Por, kjo nuk dukuri nuk është vetëm e kosovarëve. UNMIK-u thotë se e administron Kosovën. Kjo është formalisht e vërtetë, por ja dy raste që tregojnë të kundërtën: enklavat serbe administrohen pak a shumë nga Beogradi, duke përfshirë në këtë administrim që nga pagat e mjekëve e deri te koordinimi i strukturave paralele të sigurisë në Veri të Mitrovicës. Apo rasti tjetër, ai i menaxhimit të pronës shoqërore: UNMIK-u këtë nuk e bën, e as institucionet kosovare, por pak a shumë strukturat paralele (Këshillat e punëtorëve, grupet e interesit të imponuara jo rrallë me dhunë, etj)
b) Forma si cak. I tërë misioni i bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë është definuar me dy formulime të Rezolutës 1244: sustainable autonomy and meaningful self-governance, që do të thotë, autonomi e përmbajtshme dhe vetadministrim kuptimor (serioz, kuptimplotë). Do të mund të formuloheshin edhe me dykuptimësi të tjera, por në thelb, ato shprehin nocione metaforike të pamatshme. Nuk ekziston një kut për autonomi, nuk ekziston një kut për atë se çka është e përmbajtshme apo jo, nuk ekziston një kut për vetadministrim dhe nuk ekziston një kut për atë se çfarë do të jetë vetadministrimi kuptimor (për dallim prej atij jokuptimor). Definuar kështu, administrimi kosovar është më afër definimeve poetike se sa politike, dhe këtë degëzim nuk e përmendi vetëm në kuptimin aristotelian të Poetikës dhe Politikës. Duke qenë kështu, ecja kosovare nuk ka cak të matshëm. E vetmja gjë e matshme është forma: pra, ndërtimi i institucioneve që në një moment të caktuar, nga dikush do të mund të quhen si të autonomisë dhe vetadministrimit. Andaj, i tërë funksionimi ynë shoqëror në Kosovë, me UNMIK e institucione kosovare, e arrin cakun e vet me vizatimin e formës. Çdo kryeadministrator mund të thotë se Kosova ecën përpara sepse ka zgjedhur Parlamentin, dhe çdo kryetar Parlamenti mund të thotë se Kosova ecën përpara sepse Parlamenti mblidhet gati çdo të enjte. E tëra kjo çon në mbajtjen e formës për shkak të formës: UNMIK-u ekziston, në masë të madhe, për shkak të vetes, pra përmbushjes së nevojave të të punësuarve, ndërsa Parlamentit i Kosovës dhe institucionet e derivuara prej tij në masë të madhe ekzistojnë për hir të njerëzve që janë në të, për hir të përmbushjes së një rituali demokratik.
c)Evoluimi i pa afat. Përveç mungesës së kutit cilësor për matjen e ecjes kosovare, mungon edhe ai kohor. Koncepti i ndërtimit të institucioneve nga zeroja do të mund t’i ngrisë ato në një moment, por ne nuk dimë në cilin dhe sa duhet të paguajmë për të. Ilustrimi më i mirë gjendet në sferën e sigurisë. Kemi kaluar katër vjet pa një shërbim të plotë policor dhe nuk dimë kur saktësisht do ta kemi një të tillë. Siguria jonë e brendshme nuk varet nga nevojat për ta mbrojtur atë, por nga kapaciteti i shkollës (duhet thënë, të suksesshme) në Vushtri. Ndërkohë, sfidat në çështje të sigurisë, (siç janë kontrabanda me narkotikë apo me njerëz) janë në rritje e sipër e jo në zvogëlim e sipër, madje, kemi etablim tashmë të përpunuar të krimit të organizuar. Evoluimi i Kosovës, i paafatizuar, i mbetet për interpretim kryeadministratorëve, apo demagogjisë së jetës së brendshme politike.
d)Dualiteti mes absolutizmit dhe parlamentarizmit. Protektorati kosovar është i ndërtuar si një sistem sui-generis, i llojit të veçantë, ku bashkëjetojnë parlamentarizmi dhe absolutizmi. Për dallim prej sistemit presidencial amerikan apo monarkive kushtetuese, pozita e kryeadministratorit të Kosovës nuk ka kufizime kushtetuese në relacion me institucionet e zgjedhura parlamentare. Dhe, ndonëse, ç’është e vërteta, Kosova ka pasur deri më tani tre guvernatorë të cilët kanë pasur, dikush më pak a dikush më shumë, orientime prodemokratike, kapaciteti absolutist i pushtetit të tyre ka lënë pasoja të tërthorta jodemokratike në një segment të veçantë, te llogaridhënia. Në momentin kur humbet vija e përcaktimit të përgjegjësive e kompetencave për ato përgjegjësi, po ashtu humbet edhe vija e përcaktimit të llogaridhënies nëpërmjet një transparence demokratike.
Si qytetarë, ne nuk kemi prej kujt të kërkojmë as llogari për mungesë rryme, apo korrupsion në PTK. Si institucione, UNMIK-u fajëson ato kosovare për mungesë talenti e pune (shumëherë me të drejtë) , ndërsa ato kosovare fajësojnë UNMIK-un ngase tëra kompetencat i ka vetë UNMIK-u (poashtu shumëherë me të drejtë)
E tëra kjo krijon një situatë devalvimi të demokracisë, gjë që u pa edhe në zgjedhjet e kaluara lokale, ku nuk mori pjesë gati gjysma e elektoratit.
3
Me këso sistemi administrativ, ardhmëria e Kosovës është degraduese. Është degraduese në kuptim të zvetënimit të mëtejmë të nocionit të jetës institucionale, të jetës demokratike në përgjithësi, në jetën tonë ekonomike, në jetën tonë të përditshme. Sot është shumë më i madh i njerëzve që duan të largohen nga Kosova se sa para katër vjetësh, menjëherë pas çlirimit. Kjo nuk është Kosova për të cilën u luftua. Në situatën kur brenda Evropës ndodh një revolucion i vërtetë integrativ, një revolucion post-tranzicionit prej komunizmit, Kosova nuk ka më kohë të merret me politikën e evoluimit të pa cak dhe të pa afat. Në këtë moment, i nevojitet ridefinimi i politikave, (apo më mirë thënë definimi, ngase deri tani gjërat janë zhvilluar pak a shumë me inercionin e gjendjes së emergjencës dhe nuk ka pasur definim politikash).
Në këtë ridefinim, nevojitet të jepen përgjigje, jo për atë se sa kompetenca do të merren në cilën fazë, por përgjigje për tri çështje substanciale:
-definimin e rrugës dhe afateve për integrim në Bashkimin Evropian (një rrugë dhe afate që nuk shkojnë ndesh me shtetet fqinje, por në harmoni me trendin e përgjithshëm të integrimit të Ballkanit perëndimor)
-definimin e rrugës dhe afateve për zgjidhjen e statusit të përhershëm në bazë të vullnetit të qytetarëve të saj
-definimin e rrugës dhe afateve për realizimin e dy çështjeve paraprake si një tërësi tokësore-politike, pra jo si Kosovë e ndarë por si Kosovë e bashkuar
Që të tri këto synime janë të nevojshme për definim, ngase në përputhje me cakun dhe me afatet do të bëhet edhe rikompozimi i marrëdhënieve të brendshme politike në vendimmarrje.
Sa për ilustrim, Kosova, po të dojë të definojë cakun e vet integrativ evropian për një afat brenda dhjetë apo dymbëdhejtë vjetësh, duhet që njëkohësisht të caktojë afatin e zgjidhjes së statusit të vet të përhershëm dhe ai të jetë dy vjetë maksimalisht. Një përcaktim i këtillë kohor atëherë duhet ta detyrojë shoqërinë tonë të merret edhe me politikat integrative karshi minoriteteve, në radhë të parë serbëve, si edhe definimin e kompetencave shtetërore që nevojiten për t’i zbërthyer të gjitha këto detyra.
Por, këto synime nuk arrihen as me strukturën e tanishme të interpretimit të mandatit të Rezolutës 1244 nga ana e UNMIK-ut e as me politikat e ndjekura nga partitë politike kosovare. Pra, periudha e cila na pret ose do të bëjë ridefinim të brendshëm, pikësëpari në formulimin e politikave kosovare, ose do të vazhdojë me inercionin e tanishëm për të na shpënë pothuajse askund.
4.
Brenda javëve dhe muajve që vijnë vetëm sa do të rritet presioni i jashtëm që kosovarët të kyçen në diçka që esencialisht do të thotë rruga për definim të statusit. Ajo rrugë, e padefinuar nga kosovarët, është ravijëzuar pak a shumë me vizatimin e konceptit “standardet para statusit”. Tash do t’i shtohet edhe elementi tjetër, ai i “dialogut për çështje teknike” me Beogradin. Fundi i këtij viti dhe fillimi i vitit të ardhshëm, me këso politikash të UNMIK-ut e të institucioneve kosovare, Kosovën do ta gjejë të zhytur në një proces të cilin as e ka inicuar vetë, as ka kontribuar në disenjin e tij, pra as që është pronare politike e atij procesi. Me vazhdimin e politikave të tanishme, Kosova do të jetë më larg perspektivës së shoqërisë bashkëkohore demokratike se ç’ishte në mendjet tona më 13 qershor të vitit 1999, kur për herë të parë në historinë e kësaj treve në rrugët e Kosovës na erdhën ushtarë të një civilizimi që nuk ishte armiqësuar kundër popujve tonë, por u kishte ardhur në ndihmë. Ndoshta aso kohe kishin shpresën e naivitetit, por realiteti i këtyre katër vjetëve tash rrezikon ta shndërrojë shpresën në zhgënjim, e zhgënjimin në frikë nga e ardhmja.

 http://www.balkanweb.com/gazeta/gazeta.htm

Faqja 19 - RAJO0N

Qershor 14, 2003